Al jaren worden er verschillende claims gemaakt over Intermittent fasting (IF), oftewel periodiek vasten of onderbroken vasten. Ondanks dat ik ook al heel lang experimenteer met IF, was ik er van overtuigd dat resultaten uit de wetenschap (op zijn minst) wisselvallig zijn. Er zijn heel veel verschillen tussen methoden van vasten waardoor onderzoek er naar doen al snel ingewikkeld wordt. Daarnaast is het moeilijk om de positieve effecten, die vasten soms laat zien, los te koppelen van een energietekort. Toch is volgens Dr. Ludidi het effect van vasten op de gezondheid wetenschappelijk bewezen. Hij schreef er een aantal jaar terug een boek over en plakte er zelfs zijn eigen naam op: De Dr. Ludidi vastenmethoden. Hoe sterk is de wetenschappelijke onderbouwing van Dr. Ludidi?
Leestijd: +/- 10 minuten
Luisteren: binnenkort
Dr. Ludidi, Samefko Ludidi, is een afgestudeerd voedingswetenschapper (die niet lid is van de Nederlandse Academie voor Voedingswetenschappen) die al jaren een praktijk heeft waar hij mensen coacht. Maar hij wordt ook veel gevraagd voor lezingen omdat hij bekent staat om zijn expertise voor het vertalen van wetenschap naar de praktijk. Hij is dan ook universitair gastdocent.
Wat is intermittent fasting?
Mijn eigen bias
Kennismaking
Mijn eerste kennismaking met de kennis en claims van Dr. Ludidi was zijn bezoek bij de podcast van Arie Boomsma ‘Een serie over voeding’. Hij maakte veel sterke claims over intermittent fasting: goed voor afvallen, goed tegen chronische ziekten en goed voor celverjonging (autophagie). Helaas werd er geen bewijs aangehaald, maar mijn interesse had hij zeker gewekt. Ik maakte uiteindelijk een story op instagram (ik had toen 50 volgers) waarin ik aangaf dat ik in de wetenschappelijke onderbouwing van Ludidi ging duiken. Ik tagde hem in de hoop om meer bewijs te krijgen. Daarnaast tagde ik hem in een story samen met een wetenschappelijke studie die zijn claims tegenspreekt. Ik kreeg geen reactie. Dus ging ik op zoek naar zijn bewijs op het internet. Zijn website staat vol met blogs, maar helaas hier ook geen bronvermelding. Uiteindelijk kwam ik terecht bij een stuk van hem in OrthoFyto, een vaktijdschrift voor Paramedici in de Functionele Geneeskunde. Ik nam een kleine duik in zijn wetenschappelijke onderbouwing en vond al snel dat zijn interpretaties niet klopte. Ik stuurde hem een bericht op instagram, maar ik kreeg helaas weer geen reactie.
Ik maakte een story met mijn bevindingen, daarbij tagde ik Ludidi. Weer kreeg ik geen inhoudelijk reactie. Dus besloot ik zijn boek te kopen om een diepere duik te nemen in zijn onderbouwing. Zie hier mijn bevindingen.
Update: Ludidi heeft mij geblokkeerd op instagram.
Orthofyto
Laten we beginnen bij het stuk in OrthoFyto: ‘Intermittent fasting tegen zwaarlijvigheid’. Dit gaf mij een eerste blik in de wetenschappelijkekeuken van Ludidi.
Ludidi redeneert dat een overschot aan energie aan de basis ligt van overgewicht. Alleen is hij geen fan van het traditionele energie arm dieet -- dat zorgt voor langdurig onder-eten en daarmee een vertraging van de stofwisseling.
Intermittent fasting is volgens hem daarom HET antwoord op ons welvaartsziekten- /overgewichtprobleem. Intermittent fasting zou namelijk zorgen voor een verhoogde vetverbranding onafhankelijk van een energierestrictie.
“Intermittent fasting leidt tot mitochondriële biogenese, verhoogt derhalve de vetstofwisseling en kan zo een rol spelen in het verminderen van lichaamsvervetting en dientengevolge overgewicht. In het verlengde kan intermittent fasting een positief effect hebben op het ontwikkelen van welvaartsaandoeningen als hart- en vaatziekten, type 2 diabetes en mogelijk ook alzheimer (13). Effecten van IF treden onafhankelijk van energierestrictie op(14), hoewel energierestrictie vaak wel een bijkomend gevolg is.”
Ludidi doet alsof het gesneden koek is. Alsof het allemaal keihard wetenschappelijk bewezen is. Maar is dat ook zo?
Het bewijs
Nee, dat is het niet.
Wanneer je deze narratieve review goed leest dan zijn er inderdaad studies die met muizen/ratten hebben laten zien dat IF, onafhankelijk van energierestrictie, positieve effecten kan hebben op de gezondheid. Maar in de meeste studies zorgt een IF regime direct voor een energietekort. Hierdoor is het moeilijk de positieve effecten aan IF toe te schrijven.
“For example, when Sprague–Dawley rats are maintained on a every-other-day fasting IF diet, they consume approximately 30% less food over time and maintain body weights 10–15% below that of rats fed ad libitum [7]. On the other hand, C57BL/6 mice maintained on the same IF regimen consume only 5% less food over time compared with mice fed ad libitum and maintain a body weight similar to that of mice fed ad libitum [6]. Although C57BL/6 mice on the IF diet were not calorie restricted, the diet resulted in beneficial physiological changes that were as great or greater than those in mice maintained on a 40% CR diet.”
Een nog groter probleem is dat deze resultaten nog niet door onderzoek met mensen bevestigd zijn. Onderzoek met dieren heeft zeker zijn plaats in de bewijsvoering voor een claim. Het kan mechanisme blootleggen of zorgen dat we experimenten kunnen uitvoeren die we niet op mensen kunnen uitvoeren (kijken of het wel veilig is). Toch zullen we resultaten uit dierstudies moeten bevestigen met mensen, zeker als er bewezen is dat er geen negatieve gevolgen zijn (zoals bij vasten). Dit maakt ook dat de auteurs van de studie concluderen dat er nog heel veel niet duidelijk is voor IF bij mensen en dat er goede gecontroleerde studies nodig zijn.
“Clearly, well-controlled human studies are required to establish the health benefits that can be achieved by CR and IF in humans across a range of body mass indexes.”
Ludidi is (denk ik) van mening van dat bron 14 zo’n goed gecontroleerde studie is die laat zien dat IF positieve effecten heeft op onze gezondheid onafhankelijk van een energierestrictie.
In de studie van Stote werden 15 mensen willekeurig in twee groepen geplaatst: drie maaltijden op een dag (3-maaltijdengroep) of één maaltijd op een dag (1-maaltijdgroep). Voor de duidelijkheid: dit gaat dus niet over een vastenmethoden die overeenkomt met de dr ludidi methoden (dat is namelijk 3 maaltijden tussen 12 en 20u). Na 8 weken kwam er een pauze van 11 weken en wisselde de mensen van groep om weer 8 weken zich aan de richtlijnen te houden. De mensen aten in de 3-maaltijdengroep 2429 kcal en in de 1-maaltijdgroep gemiddeld 2364 kcal. Ondanks dat de focus lag op een energiebalans, aten mensen in de 1-maaltijdengroep dus wel minder energie. Wat niet gek is als je alles in 1 maaltijd (eetraam van 4 uur) moet proppen. Na de twee keer acht weken wogen de mensen in de 1-maaltijdgroep significant minder (65.9 vs 67.3) dan in de 3-maaltijdengroep. Maar hier komt de crux: er was in beide groepen geen significant verschil in lichaamsgewicht tussen het startpunt en het eindpunt van de studie. Oftewel, beide protocollen lieten na acht weken geen verandering in gewicht (of vetmassa of vet-vrije massa) zien.
“Even with an 11-wk washout period between the 2 diet protocols, no significant differences from baseline were seen in body weight, fat mass, fat-free mass, or total body water in either period of the study.”
Daarnaast lijkt de 1-maaltijdgroep slechtere cholesterolwaarden en bloeddrukwaarden te laten zien. Deze studie is dus verre van onomstotelijk bewijs dat effecten van IF onafhankelijk van energierestrictie optreden. Maar toch citeert Ludidi deze studie alsof hij sterk wetenschappelijk bewijs aanhaalt. Geen ‘misschien’ of ‘zou kunnen’ of ‘mogelijk’.
Het boek
Ik tagde Ludidi herhaaldelijk met mijn bevindingen in mijn story op instagram. Helaas zonder inhoudelijk reactie te krijgen.
Ik ga een paar claims die hij maakt belichten en zal kort door de onderbouwing die hij geeft bij de claims heen gaan. Het was voor mij niet nodig om een hele diepe duik te nemen, omdat het al snel duidelijk werd dat er nogal wat mis was met de interpretaties van Ludidi.
Claim: Uit experimentele onderzoeken blijkt dat verlengende perioden van niet eten je brein scherp maken en kan helpen het risico op hersenziekten al Alzheimer te verminderen.
Bron: Mattson, MP., Longo, VD & Harvie, M. Impact of intermittent fasting on health and disease processes.(2016)
Ludidi haalt een narratieve review aan als bewijs voor het effect van vasten op onze hersenen en daarmee hersenziekten. Deze review is opgedeeld in twee stukken: onderzoek met dieren en onderzoek met mensen. Het eerste dat mij opvalt: de studie bevat geen hoofdstuk met mensen dat over hersenen of neurologische ziekten gaat.
De auteurs concluderen dat er wel bewijs is gevonden in dieren dat IF effect heeft op onze hersenen en kan helpen tegen ziekten als Alzheimers, maar in het hoofdstuk wordt vooral gesproken over ADF (alternate day fasting) oftewel: om de dag helemaal niet eten—een hele andere vorm dan waar Ludidi het over heeft. Het onderzoek is allemaal gedaan met dieren, dus ook hier geldt dat we niet weten hoe dit zich vertaalt naar mensen. De auteurs concluderen hier dan ook dat er experimenteel onderzoek met mensen nodig is. Ludidi claimt juist dat er al experimenteel onderzoek gedaan is.
Studie: “IF can delay onset and slow the progression of neuronal dysfunction and degeneration in animal models of Alzheimer’s, Parkinson’s and Huntington’s diseases… Randomized controlled clinical trials of IF versus PF and isoenergetic continuous energy restriction in human subjects will be required to establish the efficacy of IF in improving general health, and preventing and managing major diseases of aging.”
Claim: Onderzoek heeft aangetoond dat onderbroken vasten een effectieve methode is om gewicht te verliezen zonder dat het ten koste gaat van je spiermassa. Dit is bij veel diëten die hameren op minder eten wel het geval.
Ludidi probeert een zaak te maken voor IF als effectieve methode om gewicht te verliezen en spiermassa te behouden. Dit baseert hij op twee studies:
Bron: Wilsen, JM. Et al. Effects of Ketogenic Dieting on Body Composition, Strength, Power, and Hormonal Profiles in Resistance Training Men. (2020)
De review van Varady beschrijft studies die IF + een energietekort vergelijken met een energietekort. De claim van Ludidi voelt direct voor mij misleidend aan omdat hij (ergens anders in het boek en in het OrthoFyto stuk) het doet overkomen alsof IF zorgt voor gewichtsverlies, onafhankelijk van een energietekort. Terwijl je dat op basis van de review van Varady dus helemaal niet kunt zeggen, omdat Varady IF samen met een energietekort heeft onderzocht. Mensen moesten dus minder vaak en minder energie in totaal eten. Daarnaast worden er in de review van Varady geen studies aangehaald die de 16/8 (16 uur vasten per dag) methode hebben onderzocht, en dat is de Dr. Ludidi Vastenmethoden. Ook hier gaat het vaak om de ADF methode.
Ludidi benoemd later in zijn boek de studie van Stote (die ik als eerst behandelden), waar hij over zegt: “Het kan voorkomen dat mensen die gaan vasten ook op langere termijn iets minder eten dan mensen die niet vasten. Dit is zeker niet de enige reden waarom onderbroken vasten zo goed werkt. Er is inmiddels al voldoende overtuigend bewijs dat ook wanneer je netto niet minder eet, onderbroken vasten toch gezondheidswinst kan opleveren.”
Maar het ‘overtuigend bewijs dat ook wanneer je netto niet minder eet, onderbroken vasten toch gezondheidswinst kan opleveren’ is er dus helemaal niet.
Varady laat wel een mooi resultaat zien: minder spiermassa verlies bij vasten in combinatie met een energietekort. Maar zeker GEEN spiermassa verlies. Deelnemers verloren alsnog gemiddeld 10% van het gewichtsverlies aan spiermassa, tegenover 25% bij mensen die geen IF protocol aanhielden. Van gewicht verliezen zonder dat het ten koste gaat van je spiermassa is dus geen sprake.
Varady Studie: “From the studies reviewed here, it would appear as though a lower proportion of lean mass is lost in respons to intermittent calorie restriction (90% weight lost as fat, 10% weight loss as fat free mass) when compared to daily calorie restriction (75% weight lost as fat, 25% weight loss as fat free mass).”
Tot slot haalt hij ook de studie van Wilsen aan als bron. Heel vreemd. Deze studie laat namelijk zien dat een ‘traditioneel westers eetpatroon’ hoog in koolhydraten en laag in calorieën, oftewel een dieet die hamert op minder eten, een toename in spiermassa laat zien tijdens het afvallen. Ik ben de draad een beetje kwijt.
Wilsen Studie: “This study investigated the impact of an isocaloric and isonitrogenous ketogenic diet (KD) versus a traditional western diet (WD) on changes in body composition… Lean body mass (LBM) increased in both the KD and WD groups (2.4% and 4.4%, p < 0.01) at week 10. However, only the KD group showed an increase in LBM between weeks 10 and 11 (4.8%, p < 0.0001). Finally, fat mass decreased in both the KD (−2.2 ± 1.2 kg) and WD groups (−1.5 ± 1.6 kg).”
Conclusie
Dit zijn een paar voorbeelden die ik tegenkwam in het boek van Ludidi. Er zijn er meer, maar mijn punt is duidelijk. Het voelt namelijk alsof Ludidi begonnen is bij zijn overtuiging:
“Al jaren gebruik ik vasten om mijn cliënten te helpen hun gezondheid te verbeteren.”
“Ik weet dat het werkt. Niet in het minst omdat het effect ervan op de gezondheid wetenschappelijk bewezen is. Door mijn jaren lange praktijkervaring…”
En daarna op zoek is gegaan naar studies met conclusies die enigszins bij zijn overtuigingen passen, al is dat dus ook niet altijd het geval. Ik ben bang dat Ludidi getrouwd is met zijn hypothese 'vasten heeft, onafhankelijk van een energierestrictie, vele gezondheidsvoordelen.' Wanneer je jezelf verbindt met een idee, een theorie, en er zelfs je naam op plakt dan wordt het moeilijk nog objectief te zijn. Laat staan om open te staan voor inhoudelijke kritiek. Heel menselijk.
Laat ik duidelijk zijn, wat mij betreft is wetenschap niet de heilige graal. Als Ludidi het bij zijn praktijkervaring had gehouden en hele voorzichtige claims had gemaakt op basis van studies met dieren dan had ik daar geen probleem mee gehad. Echter is er nu sprake van stellige claims op basis van studies met dieren of narratieve reviews die de claim niet onderbouwen of studies die verkeerd geïnterpreteerd zijn. Tot slot gebruiken de studies ook nog eens hele andere vastenmethoden dan Ludidi aanhoudt. En ik denk niet dat je alle vastenmethoden over één kam kan scheren.
We zijn ondertussen alweer een paar jaar verder en er is zeker veelbelovend onderzoek gedaan naar intermittent fasting. Het is alleen belangrijk dat we niet overtrokken en overhaastte conclusies trekken, zo is er nog steeds heel veel verschil in welke methoden van vasten er gebruikt wordt in de wetenschap. Ik zie veelbelovende resultaten uit onderzoek naar vroeg vasten (8u tot 15u), waar ik eerder over schreef in mijn stuk over het boek van Ingelepeld van prof. Spector. Dit is het tegenovergestelde van wat Ludidi aanhoudt: 12u tot 20u. Het is nog niet duidelijk welk effect intermittent fasting heeft op onze gezondheid, al heeft wetenschap wel laten zien dat het een veilige en effectieve manier is om je energie inname te beperken -- wat gewichtsverlies en een hoop gezondheidswinst kan meebrengen. Er is nog een hoop onzekerheid welke vorm van intermittent fasting optimaal is en welke effecten het heeft op de gezondheid van mensen. Dit boek heeft die onzekerheid in ieder geval niet weggenomen.
Wat vond je ervan? Laat het aan mij weten in de vorm van commentaar of een email: info@coenfirmationbias.nl
Ben je een claim tegen gekomen op internet of social media en ben je benieuwd naar een beoordeling van de onderbouwing, laat het mij weten en ik duik erin!
Wil je mij en mijn voedingswetenschapavontuur steunen? Deel mijn artikelen of de podcast op jouw socials!
Alles wat je op deze website leest is mijn mening gebaseerd op kennis en ervaring. De kans is groot dat ik wel eens iets over het hoofd zie, of dat iets beter kan. Ik hoor het graag! Wetenschap doen we samen.
Volg me of connect met me op:
Linkedin: https://www.linkedin.com/in/coen-dros/
Comments